Fizjoterapia Stomatologiczna

Mięśnie podpotyliczne

Mięśnie podpotyliczne u współczesnego społeczeństwa często bywają skrócone i nadmiernie napięte. Te małe, niepozorne struktury są w stanie narobić niezłego szumu w naszym ciele. Ich rola w powstawaniu bólu głowy, zawrotach głowy, ruchach odcinka szyjnego kręgosłupa jest znacząca. 

Mięśnie podpotyliczne – anatomia

Do grupy mięśni podpotylicznych należą 4 mięśnie: prosty głowy tylny mniejszy i większy oraz skośny głowy górny i dolny. Za ich unerwienie odpowiada nerw podpotyliczny, uformowany z gałęzi grzbietowej pierwszego kręgu szyjnego. Za nimi znajduje się tętnica kręgowa, która odpowiada za ukrwienie tego obszaru, natomiast żyły zaopatrujące mięśnie podpotyliczne w krew to splot żylny podpotyliczny. Podsumowując, mięśnie podpotyliczne embriologiczne wywodzą się z mezodermy. 

Do funkcji tych mięśni należą: 

  • utrzymanie kontroli głowy i szyi 
  • wyprost i ruchy obrotowe górnego odcinka szyjnego
  • udział w koordynacji oko-głowa (dzięki licznym proprioreceptorom rejestrują ruchy oczu i szyi

Bezsprzecznie mięśnie te odgrywają także rolę kliniczną. Ze względu na to, że trzy z nich tworzą trójkąt podpotyliczny, ich lokalizację wykorzystuje się w trakcie wielu operacji neurochirurgicznych. Warto zwrócić uwagę, że wśród pacjentów operowanych w obszarze mięśni podpotylicznych może się pojawić blizna ograniczająca ich funkcję. 

Mięśnie podpotyliczne.
Mięśnie podpotyliczne.
Nerw podpotyliczny.
Nerw podpotyliczny i jego gałęzie. Cureus.com
Trójkąt podpotyliczny.
Trójkąt podpotyliczny. Wikipedia.

Mięśnie podpotyliczne i ich patologie

W wyniku nieprawidłowego ustawienia głowy (wysunięcie jej do przodu i uniesienie brody nieznacznie ku górze), jakie przyjmuje duża część społeczeństwa, mięśnie podpotyliczne mogą zostać skrócone. Ich nadmierne napięcie powoduje m.in. nacisk na naczynia krwionośne, który prowadzi do zawrotów głowy. W rezultacie ograniczona jest także ruchomość górnych kręgów szyjnych. Mając to na uwadze, warto sprawdzić bierne i czynne ruchy szyi. Pacjenci z powodu dużego napięcia często nie potrafią ustawić głowy w inklinacji (tzn. wydłużyć karku- ruch przypomina pociąganie za czubek głowy jak marionetkę). Dodatkowo mięśnie te, jak i więzadło karkowe, mają połączenie z oponą twardą. Połączenie to nazwano mostem mięśniowo-oponowym (ang. myodural bridge) i sugeruje się, że odgrywa ono rolę w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego w odcinku potyliczno-szyjnym. Oznacza to, że ich patologiczne napięcie (szczególnie m. prostego głowy tylnego większego) często jest odpowiedzialne za tzw. oponowe i napięciowe bóle głowy. Co ciekawe, w badaniu, w którym podano blokadę do nerwu podpotylicznego u osób z bólami głowy pochodzenia szyjnego, uzyskano natychmiastową ulgę w bólu i utrzymanie się takiego stanu przez kolejne 2 tygodnie. 

Inne dysfunkcje mięśni podpotylicznych

Niestety mięśnie podpotyliczne oraz nerw podpotyliczny często ulegają uszkodzeniu po urazach typu whiplash (smagnięcie biczem- szczególnie podczas wypadków samochodowych). 

Jak pisałam tutaj, mięśnie podpotyliczne odgrywają rolę w widzeniu. Często po ich manualnym opracowaniu pacjenci zgłaszają, że „jaśniej i lepiej widzą”. Nie oznacza to oczywiście udziału tych mięśni w powstawaniu wad wzroku, jednak wyjaśnia funkcjonowanie receptorów czucia głębokiego. 

Terapia mięśni podpotylicznych

U większości pacjentów cały obszar podpotyliczny wymaga rozluźnienia oraz nauki pracy ekscentrycznej (pracy na wydłużonym mięśniu). 

Terapia manualna mięśni podpotylicznych jest dla wielu pacjentów „zbawieniem”. Jest miła i przyjemna pod warunkiem, że pacjent potrafi się świadomie rozluźnić. Podsumowując- warto jej się poddać. Na zdjęciu poniżej pokazuję Wam przykład takiej pracy. 

Co możesz zrobić w domu aby Twoje mięśnie podpotyliczne były Ci wdzięczne? 

  1. Rozluźnianie z użyciem miękkiej lub średnio twardej piłeczki
  2. Nauka inklinacji, którą znajdziesz tutaj
  3. Nauka prawidłowego połykania z wyłączeniem ruchów głowy 
  4. Mobilizacja kości gnykowej (szczególnie jeśli nie potrafisz przełykać bez dodatkowych ruchów w odcinku szyjnym) 
  5. Leżenie na macie do akupresury, szczególnie na poduszce (15-60 minut dziennie, co najmniej kilka razy w tygodniu) lub na przyrządzie do autoterapii typu cranio cradle
  6. Nauka relaksacji, np. progresywnej Jacobsona 
Mięśnie podpotyliczne- terapia.
Mięśnie podpotyliczne- przykład terapii.

Źródła

  • Ładziński P, Maliszewski M, Kaspera W i wsp. Dostęp przezkłykciowy częściowy – analiza techniki operacyjnej na podstawie symulacji na zwłokach. Katedra i Oddział Kliniczny Neurochirurgii w Sosnowcu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2012; 46, 3: 245-256
  • Enix DE, Scali F, Pontell ME. The cervical myodural bridge, a review of literature and clinical implications. J Can Chiropr Assoc. 2014; 58(2): 1 84-192.
  • George T, Tadi P. Anatomy, Head and Neck, Suboccipital Muscles. [Updated 2021 Jan 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan.
  • Naja ZM et al. Occipital nerve blockade for cervicogenic headache: a double-blind randomized controlled clinical trial. Pain Pract. 2006 Jun; 6(2): 89-95.
  • Jiang W et al. Effectiveness of physical therapy on the suboccipital area of patients with tension-type headache: A meta-analysis of randomized controlled trials. Medicine (Baltimore). 2019; 98(19)
  • https://www.cureus.com/articles/13482-a-case-report-of-an-enlarged-suboccipital-nerve-with-cutaneous-branch