Przewlekłe zapalenie zatok dotyczy ogromnej liczby osób. Szacuje się, że zarówno przewlekłe, jak i ostre zapalenie zatok przynosowych dotyczy od 5 do 15% populacji. Problem ten można uznać za powszechny w praktyce lekarza rodzinnego i laryngologa, jednak czy jest on równie istotny dla fizjoterapeuty?

Anatomia i funkcje zatok

Zatoki są wpukleniami błony śluzowej w głąb kości twarzoczaszki. U zdrowej osoby są przestrzeniami wypełnionymi powietrzem i niewielką ilością wydzieliny. 

Wyróżniamy zatoki: 

• czołowe (ich pojemność waha się między 8 a 23 cm³)
• szczękowe (największe ze wszystkich, ich średnia pojemność to 24 cm³)
• sitowe
• klinowe

Zatoki są unerwione przez pierwsze dwie gałązki nerwu trójdzielnego (V1- nerw oczny, V2- nerw szczękowy). Wyjaśnia to mechanizm bólu przeniesionego: podczas zapalenia zatok (przewlekłego bądź ostrego) może boleć m.in. żuchwa, zęby, szyja, głowa, a nawet ramię. 

Te puste przestrzenie pełnią u ludzi wiele funkcji: 

• wyrównują ciśnienie
• regulują temperaturę powietrza
• nawilżają powietrze
• filtrują toksyczne substancje 
• stymulują wzrost twarzoczaszki
• odpowiadają za fonację (barwę naszego głosu)
• odbierają zapachy 

Zapalenie zatok- rodzaje

Zanim przejdziemy do klasyfikacji, warto rozróżnić nieżyt nosa od zapalenia zatok. Nieżyt nosa to zapalenie śluzówki nosa, natomiast zapalenie zatok (rhinosinusitis) obejmuje śluzówkę zatok przynosowych. Mówiąc o zapaleniu zatok przynosowych możemy wyróżnić:

• Ostre, trwające przez mniej niż 12 tygodni.
• Nawrotowe- występuje, kiedy są minimum 4 epizody ostrego zapalenia w ciagu 12 miesięcy z pełnym ustąpieniem objawów między epizodami.
• Przewlekłe – objawy występują dłużej niż 12 tygodni z polipami lub bez. 

Przyczyny

Oczywiście może być ich cała masa. Najczęściej jednak tendencja do częstego „chorowania na zatoki” występuje u osób, u których tych przyczyn jest kilka. 

Zapalenie zatok- diagnostyka i leczenie

Diagnozę może postawić lekarz (szczególnie otolaryngolog) na podstawie objawów pacjenta i ich zmienności w czasie, częstości zachorowań, reakcji na zaproponowane leczenie oraz diagnostyki obrazowej (TK: tomografia komputerowa zatok). Pamiętajmy jednak, że leczymy pacjenta, nie jego tomografię! Aż 60% pacjentów z objawami zapalenia zatok ma prawidłowe wyniki TK (badania w Utrecht w 2000r. na grupie ponad 800 pacjentów).

Dostępną formą leczenia jest oczywiście farmakoterapia (antybiotyki, leki przeciwbólowe, anty alergiczne, sterydy itd.). Konieczny może się okazać zabieg operacyjny (np. korekcja przegrody nosowej). Warto wprowadzić na stałe prawidłową higienę nosa (np. irygacja zatok systemem Neti pot, codzienne nawilżanie śluzówki nosa wodą morską, dbanie o odpowiednią wilgotność pomieszczeń, szczególnie w zimie, unikanie alergenów). 

Mozliwości fizjoterapii są także całkiem duże! Fizjoterapeuta może pracować na kluczowych dla funkcjonowania zatok kościach czaszki odpowiednio je mobilizując. Szczególnie istotna jest kompresja kości potylicznej i czołowej, mobilizacja kości klinowej, nosowej, czołowej, podniebiennej, szczękowej i jarzmowej. Przydatne mogą się okazać techniki mięśniowo-powięziowe w rejonie zatok (Mendez-Sanchez et al. 2012).  Taka praca przynosi bardzo dobre efekty. Często już w trakcie terapii pacjenci czują „odetkanie i ulgę w nosie”, intensywniej uwalnia się wydzielina, ból głowy mija. Skuteczność potwierdzoną naukowo mają także zabiegi z zakresu fizykoterapii, m.in. laser, ultradźwięki, sollux (Naghdi et al 2013) Nie tylko bierna praca fizjoterapeuty czy osteopaty może pomóc. Każdy(a) z Was może zadbać o swoje zatoki w domu dzięki ćwiczeniom oddechowym. O zaletach wstrzymywania oddechu pisałam tutaj.

Jak mogą pomóc ćwiczenia oddechowe w leczeniu zapalenia zatok?

Wbrew pozorom oddech może wiele! Osoba z przewlekłym zapaleniem zatok planująca trening oddechowy powinna uwzględnić np. ćwiczenia odblokujące nos (np. z zatkaniem nosa po wydechu i maszerowaniem) i  mobilizację przepony (przepona jest naszą limfatyczną pompą- sama posiada bogaty system naczyń limfatycznych, a około 60% węzłów chłonnych znajduje się pod nią). Do odblokowania często zatkanej dziurki nosa możemy wykorzystać tzw. cykl nosowy: wystarczy położyć się na boku tak, aby zatkana dziurka znajdowała się na górze. 

Cykl nosowy to równoczesne, automatyczne obrzęknięcie małżowiny jednej dziurki nosa i obkurczenie drugiej. Zachodzi przez całą dobę. Drożność dziurek zmienia się co około 3-4 godziny. Wystarczy, że teraz zatkasz na chwilę jedną dziurkę i sprawdzisz, jak Ci się przez nią oddycha? Następnie porównaj z drugą dziurką. Zazwyczaj jedną dziurką będzie Ci się oddychać lepiej i jest to normalne pod warunkiem, że sytuacja ta jest zmienna w ciągu doby. Jeśli permanetnie masz zatkaną jedną dziurkę, to nie jest fizjologia, ale raczej problem do skonsultowania z laryngologiem. 

Źródła

Materiały szkoleniowe CRAFTA