Staw skroniowo-żuchwowy potrafi dawać przeróżne, często bardzo dziwne objawy. Z badań wynika, że dysfunkcje czaszkowo-żuchwowe są najczęstszym bólem obszaru ustno-twarzowego pochodzenia innego niż zębowe. Są także drugim (po bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa) najbardziej powszechnym bólem mięśniowo-szkieletowym. Oznacza to, że pacjent z takim rodzajem dolegliwości prędzej czy później zgłosi się do gabinetu fizjoterapeuty w poszukiwaniu pomocy. 

Staw skroniowo-żuchwowy i jego dysfunkcje (TMD)

Dysfunkcje czaszkowo-żuchwowe należą do szerszej grupy dysfunkcji czaszkowo-żuchwowych (TMD). TMD Obejmuje bardzo szeroką grupę dolegliwości mięśniowo-szkieletowych, do których należą ból i/lub dysfunkcje ruchowe mięśni narządu żucia, stawów skroniowo-żuchwowych i innych pokrewnych struktur tego obszaru. Tak jak wspomniałam we wstępie, TMD jest drugim najczęstszym po bólu pochodzenia zębowego problemem w obszarze ust i twarzy.  

Często zdarzają się sytuacje, w których pacjent jest przekonany, że boli go ząb. Wybiera się więc na wizytę do lekarza stomatologa przygotowany na to, że najprawdopodobniej gabinet opuści już bez bólu. Lekarz przeprowadza dokładny wywiad, ogląda każdy ząb z osobna, wykonuje zdjęcie panoramiczne lub punktowe i sprawdza nadwrażliwość na ciepło i zimno i… okazuje się, że zęby są całkowicie zdrowe. Pacjent opuszcza gabinet nieco rozczarowany, bo jednak miał nadzieję, że po tej wizycie jego dolegliwości całkiem ustaną, a zamiast tego słyszy informację od lekarza, że powinien się wybrać do fizjoterapeuty. 

Częstość występowania TMD

Niestety badania nie pozostawiają złudzeń- problem jest duży i ciągle narasta. Każdego roku 4% populacji w wieku 19-44 lat rozwija objawy bólowe TMD. Częstość występowania problemu wzrasta z wiekiem. Kobiety są bardziej narażone na pojawienie się symptomów. Niestety dolegliwości dotyczą także młodszych osób. Badanie pokazuje, że wśród dzieci między 11 a 14 rokiem życia potwierdzona klinicznie dysfunkcja dotyczyła 2% populacji w skali roku. W innym badaniu wykorzystującym kryterium diagnostyczne RDC/TMD dowiadujemy się, że u dzieci i dorosłych w wieku 6-25 lat bolesna dysfunkcja występuje u 4-13% badanych. Z doświadczenia widzę, że ból twarzy zgłaszają także dużo młodsze dzieci. Najczęściej są to mali pacjenci, którzy są w trakcie leczenia ortodontycznego. Nawykowo oddychają też przez usta, mają nieprawidłową pozycję spoczynkową języka, niewydolne mięśnie głębokie tułowia oraz problemy psychosomatyczne na tle stresowym.

Staw skroniowo żuchwowy i jego okolica są najczęściej wskazywane przez pacjenta jako główne źródło bólu. 

Diagnostyka. Staw skroniowo-żuchwowy

Zdiagnozowanie tego rodzaju dysfunkcji może się okazać bardzo trudne. Przyczyny tego rodzaju zaburzeń mogą być bardzo rozległe i dawać różne obrazy kliniczne. Przykładowo, nie zawsze kliknięcia w stawie skroniowo-żuchwowym świadczą o toczącym się procesie patologicznym. Dawniej kliknięcia podczas otwierania ust utożsamiano z problemami z dyskiem stawowym. Teraz jednak kliknięcia bez bólu, które nie powodują dyskomfortu u pacjenta, uznaje się za normalne (anatomiczne) [Turp et al. 2016]. 

Do diagnozowania dysfunkcji używa się specjalnych kryteriów RDC/TMD, który obejmuje szerokie spektrum objawów. Wywiad z pacjentem musi być bardzo obszerny- pytamy m.in. o obszar bólu, parafunkcyjne nawyki (gryzienie ołówka, żucie gumy, bruksizm), nałogi (palenie np. tytoniu). Warto zapytać także o dietę (szczególnie rodzaj spożywanego pokarmu), choroby współistniejące (wykazano, że tego rodzaju dysfunkcja może występować razem z zespołem jelita drażliwego, fibromialgią, depresją, zaburzeniami snu, zespołem chronicznego zmęczenia). Następnie badamy m.in funkcję oddychania, ułożenie języka, sposób połykania, ruchomość czynną i bierną (grę stawową) stawów skroniowo-żuchwowych. Warto sprawdzić także napięcie mięśni narządu żucia i obecność punktów spustowych, neurodynamikę nerwów czaszkowych. 

Sposób badania zależy oczywiście od zgłaszanych przez pacjenta objawów. Bierzemy pod uwagę ich charakterystykę, zachowanie się w czasie, sytuacji, w których się nasilają itd. Dlatego właśnie z rozmowy jesteśmy w stanie wyciągnąć całą masę przydatnych informacji. 

Rola czynników psychologicznych w postawaniu dysfunkcji

Myślę, że wcale Was nie zdziwię jeśli napiszę, że występowanie bólu w obszarze czaszkowo-żuchwowym jest powiązane ze stresem i czynnikami emocjonalnymi. Sposób przetwarzania informacji, reakcja na zdarzenia, typ osobowości i sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami, są bardzo istotne w profilaktyce tych dysfunkcji. Przypomnij sobie sytuację silnego, długotrwałego stresu. Zastanów się, jak zareagowało Twoje ciało? Czy przypadkiem nie rozbolała Cię głowa, brzuch? Pojawiło się wzmożone napięcie mięśni twarzy, szyi, karku? A może ktoś powiedział Ci, że zgrzytałeś/łaś zębami w nocy? 

Staw skroniowo-żuchwowy intensywnie pracuje w ciągu dnia. Jest nam potrzebny do picia, gryzienia, żucia, mówienia itd. Jeśli tak samo intensywnie pracuje w nocy (a tak się dzieje u bruksistów), to jego kondycja nie będzie w najlepszym stanie. W konsekwencji staw skroniowo-żuchwowy wcale nie odpoczywa. 

Bruksizm

Najczęściej od pacjentów (zarówno tych małych, jak i dużych) słyszę po dłuższym zastanowieniu, że kiedy mają stresujący okres w życiu lub mocno się nad czymś skupiają, zaciskają zęby. Jest to tak zwany bruksizm dzienny, na którego wyciszenie mamy duży wpływ jeśli tylko uświadomimy sobie problem. Bardzo często napięcie emocjonalne jest jednak rozładowywane w nocy- wtedy nasza żuchwa nadmiernie pracuje nieświadomie, podczas snu. Jest to bruksizm nocny. Nie możemy go świadomie zahamować, jednak możemy pracować nad normalizacją napięcia mięśniowego. W tym celu wykorzystujemy terapię manualną, autoterapię, miejscowe ciepłych okładów, odpowiednio dobrane ćwiczenia, relaksacje przed snem. Nie da się jednak prowadzić terapii manualnej bez zainteresowania stanem psychicznym pacjenta. Jeśli zignorujemy ten stan i będziemy pracować tylko na tkankach, to ból i ograniczenia prędzej czy później i tak powrócą. Dlatego właśnie warto dysponować choćby minimalną wiedzą z zakresu technik relaksacyjnych i psychologii, aby lepiej zrozumieć naszego pacjenta. Współpraca z psychiatrą/ psychologiem/ psychoterapeutą często powinna być nieodłącznym procesem leczenia. 

Więcej o bruksiźmie przeczytasz tutaj.

Leczenie

Bardzo chciałabym w tym miejscu wypunktować uniwersalne metody i ćwiczenia, które będą pomocne w leczeniu. Mam jednak nadzieję, że po przeczytaniu poprzednich akapitów wiecie już, że jest to niemożliwe. Złożoność problemu dysfunkcji czaszkowo-żuchwowych jest tak ogromna, że czasem widząc pacjenta potrzebuję kilku wizyt na „ogarnięcie”, gdzie leży przyczyna. 

Chciałam Ci jednak uświadomić, że jeśli cierpisz na bliżej nieokreślony ból twarzy, a lekarz nie znajduje wskazań do leczenia stomatologicznego, to nie jesteś bezradny(a). Możesz zawsze zgłosić się do fizjoterapeuty, który zajmuje się wspomnianym obszarem (fizjoterapia stomatologiczna). Często konieczna jest współpraca kilku specjalistów, szczególnie fizjoterapeuty, psychoterapeuty, stomatologa, ortodonty, protetyka, logopedy. Podsumowując, przewlekły ból znacznie obniża jakość życia, dlatego nie czekaj, tylko zgłoś się po pomoc! 

Metoda CRAFTA, którą pracuję, jest jak najbardziej skuteczna w leczeniu dolegliwości obszaru czaszkowo-żuchwowego. Po kliknięciu tutaj zobaczycie sami, jak wygląda praca terapeuty.

Zgodnie z najnowszą definicją (ICD-11) ból jest chorobą, a nie tylko zbiorem symptomów! 

Źródła

• Türp, J.C., Schlenker, A., Schröder, J. et al. Disk displacement, eccentric condylar position, osteoarthrosis – misnomers for variations of normality? Results and interpretations from an MRI study in two age cohorts. BMC Oral Health 16, 124 (2016). 
• Slade GD, et al. Signs and symptoms of first-onset TMD and sociodemographic predictors of its development: the OPPERA prospective cohort study. J Pain. 2013 Dec;14(12 Suppl):T20-32.e1-3. 

• Treede, R-D., et al. Chronic pain as a symptom or a disease: the IASP Classification of Chronic Pain for the International Classification of Diseases (ICD-11). Pain 2019, 160(1), 19-27.

• visiblebody