Bruksizm spotykam nawet u pacjentów, którzy pierwotnie do gabinetu przychodzą z zupełnie innym problemem. Często okazuje się, że wystarczy poprosić o otworzenie ust, a wcześniej zebrać dokładny wywiad, i nagle wiele dolegliwości pacjenta w innych niż żuchwa obszarach ciała znajduje wytłumaczenie. 

Czym jest bruksizm?

Bruksizm to powtarzająca się aktywność mięśni narządu żucia, charakteryzująca się zaciskaniem/ zgrzytaniem/ zębami i/lub pchnięciem/ napinaniem żuchwy. Możemy wyróżnić bruksizm dzienny (awake bruxism) oraz zdecydowanie częstszy bruksizm nocny (sleep bruxism). Niemniej jednak obydwa stany są patologiczne i należy brać je pod uwagę w procesie leczenia (Lobbezoo et al 2018).

Obszar czaszkowo-żuchwowy jest naprawdę skomplikowanym, ale też i interesującym obszarem. W tym poście poruszaliśmy temat tego obszaru bardzo ogólnie, wspominając trochę o anatomii, oddychaniu, paleniu tytoniu a nawet komunikacji niewerbalnej. Dzisiaj zajmiemy się nim bardziej szczegółowo. Omówimy zagadnienie dotyczące jednej z parafunkcji jamy ustnej- bruksizmu.

Bruksizm- dlaczego zgrzytam zębami?

To jest bardzo dobre pytanie! Odpowiedzi na nie może być mnóstwo. Najczęstszymi czynnikami bruksizmu są:

• wady zgryzu,
• zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych,
• suchość jamy ustnej,
• chemiczne starcie powierzchni zębowych w przebiegu refluksu żołądkowo-przełykowego,
• zaburzenia snu (np. bezdech senny),
• czynniki psychologiczne (m.in. stres)

Pamiętajmy jednak, że rzadko kiedy mamy jednego winowajcę bruksizmu. Najczęściej współistnieje kilka czynników, które, wzajemnie się napędzając, powodują nadmierną i niekontrolowaną pracę narządu żucia. W rezultacie powinniśmy zaczerpnąć opinii kilku różnych specjalistów. 

Jak sprawdzić, czy mam bruksizm?

Zanim udasz się na wizytę do specjalisty, jest klika rzeczy, które możesz sprawdzić sam/a.

• Sprawdź stan swojego języka zaraz po przebudzeniu- zobacz, czy jest on 'poszarpany’ po bokach, czy odciskają się na nim kształty zębów.

• Sprawdź, czy w jamie ustnej (po wewnętrznej stronie policzka) jest widoczna biała linia.

• Jeśli cierpisz na bóle głowy, to zastanów się, czy przypadkiem nie są one najbardziej najsilniejsze po przebudzeniu; a może wybudzają Cię w nocy?

• Jeśli masz taką możliwość, zapytaj partnera/ partnerkę czy widział lub słyszał, jak nadmiernie pracujesz żuchwą podczas snu.

• Zastanów się, czy czujesz zwiększone napięcie w obrębie żuchwy o poranku. Czy trudniej Ci gryźć, czy mięśnie narządu żucia są bolesne i bardziej zmęczone?

• Postaraj się skupić w ciągu dnia nad tym, czy obgryzasz paznokcie/ długopis/ włosy, a może często żujesz gumę, przygryzasz język itd.? W tym punkcie wymieniłam parafunkcje w obrębie narządu żucia, które mogą się przyczyniać do bruksizmu.

• Czy w Twoim życiu pojawia się ostatnio dużo więcej stresowych sytuacji? Może zmieniasz pracę, nie masz stabilność finansowej, masz za sobą trudny emocjonalnie czas?

• Zastanów się także jak wygląda Twoja dieta. Czy spożywasz dużo kofeiny, alkoholu, czy nadużywasz substancji psychoaktywnych? Wszystkie wcześniej wymienione mogą wpływać na zwiększenie problemu bruksizmu.

Wizyta u specjalisty

Pamiętaj, że wizyta u lekarza stomatologa powinna być częścią Twojej rutyny dbania o zdrowie. Świetnie by było odwiedzić gabinet stomatologiczny co pół roku. Lekarz sprawdzi stan Twojego szkliwa i jeśli zauważy ślady starcia powierzchni zębowych, na pewno Cię o tym poinformuje. Jeśli masz taką możliwość, umów się na wizytę rano. Wtedy patologiczne zmiany w jamie ustnej powstałe przez noc będą najbardziej wyraźne. Jeśli podejrzewasz u siebie bruksizm, to koniecznie powiadom o tym fakcie lekarza stomatologa.

W zależności od rodzaju dolegliwości i koncepcji lekarza, istnieją różne drogi leczenia. Jeśli problem jest duży (starcie zębów jest duże, dochodzą do tego problemy z psuciem się zębów, częstym wypadaniem wypełnień itd.), lekarz może Ci zalecić wykonanie szyny relaksacyjnej. Jest to specjalna nakładka na noc – zgrzytając w nocy zębami będziesz ścierać szynę, a nie swoje zęby. Pamiętaj, żeby nie kupować gotowych szyn – lepiej wykonać ją pod wymiar Twoich zębów, u protetyka. Szyna nie może być bowiem za miękka. W rezultacie będziesz wtedy zaciskać zęby jeszcze mocniej. 

Szyna jednak w większości przypadków nie zlikwiduje problemu. Bardzo często niezbędna jest fizjoterapia, psychoterapia, wizyta u lekarza ortodonty/ periodontologa/ chirurga itd. Często niezbędną może się okazać wizyta u logopedy bądź neurologopedy w celu oceny zaburzeń związanych z mową, połykaniem, za krótkim wędzidełkiem itd. Podsumowując, tylko kompleksowe leczenie nakierowane na zlikwidowanie nie tylko objawów, lecz przede wszystkim przyczyny, daje szansę na pozbycie się bruksizmu. 

Jak może pomóc fizjoterapeuta?

Odpowiedź znowu nie jest jednoznaczna. Wszystko zależy od objawów, informacji zebranych w wywiadzie, całościowej oceny pacjenta (postawa ciała, napięcie mięśniowe itd.). Co może sprawdzić w trakcie wizyty fizjoterapeuta? 

• napięcie mięśniowe (mięśnie narządu żucia, nadgnykowe, podgnykowe), punkty spustowe

• zakres ruchomości żuchwy oraz ewentualne objawy i/lub słyszalne trzaski/ kliknięcia podczas ruchu (otwarcie, zamknięcie, ruchy doboczne, wysunięcie i cofnięcie żuchwy)

• napięcie nerwów czaszkowych (szczególnie nerwu trójdzielnego)

• pracę języka oraz jego położenie w jamie ustnej (Czy język w czasie spoczynku znajduje się na górnym podniebieniu, za górnymi zębami?)

• ruchomość i bolesność kości gnykowej, szczególnie podczas połykania

• dysfunkcje odcinka szyjnego (jaki jest zakres ruchu zgięcia, wyprostu, rotacji, zgięcia bocznego?) Do przeczytania posta o odcinku szyjnym zapraszam TUTAJ

• jakość oddychania (czy pacjent oddycha przez nos? jaki jest tor oddechowy? czy ruchomość mostka, żeber jest wystarczająca?)

• opór i ruchomość kości czaszki

Pamiętaj! Bruksizm dotyczy także dzieci. Więcej o tym problemie przeczytasz tutaj. 

Kompleksowe spojrzenie na pacjenta

Czasem przychodzimy do fizjoterapeuty z bólem biodra, a terapia w większości skupia się na żuchwie (lub odwrotnie). Świadczy to o tym, że poszczególne części naszego ciała są ze sobą powiązane, nawet jeśli leżą w pewnej odległości lub po innej stronie. Z tego powodu terapia może skupiać się na innych częściach ciała niż żuchwa, a ćwiczenia domowe będą skoncentrowane np. na poprawie wydolności mięśni głębokich Twojej stopy lub core. Pamiętaj, że niezależnie od płci, może istnieć korelacja między zaburzeniami narządu żucia, a dysfunkcjami mięśni dna miednicy. Niewątpliwie nadmierne napięte mięśnie w obrębie żuchwy mogą być powiązane z nadmierne napiętymi mięśniami dna miednicy, a co za tym idzie- z nietrzymaniem moczu, bólem podczas stosunku seksualnego, zaparciami itd.

Zadanie domowe

Oprócz specjalistycznej terapii i ćwiczeń, jakie zada Ci fizjoterapeuta, kluczowym elementem w zwalczaniu bruksizmu jest kontrola swoich błędnych nawyków w ciągu dnia. W tym celu możesz skorzystać z aplikacji (np. BruxApp). Ustaw sobie także powiadomienia w telefonie (np. co godzinę). Kolejno w swoim otoczeniu możesz rozwiesić kolorowe karteczki przypominające o korygowaniu nawyków. Nieważne, z jakiego sposobu skorzystasz. Cel jest jeden: kontrolować ruchy swojej żuchwy i dbać o jej rozluźnienie. Bardzo możliwe, że kiedy dostaniesz powiadomienie w telefonie, akurat przyłapiesz siebie na przygryzaniu ołówka albo żuciu gumy. Po pewnym czasie te niewłaściwe nawyki w obrębie narządu żucia pójdą w zapomnienie. Musisz tylko świadomie się do tego procesu przyłożyć.

Pamiętaj, że każda aktywność w obrębie jamy ustnej wykonywana przez 1 godzinę, zostaje zapamiętana w mózgu na co najmniej 1 tydzień! Będąc bogatszy/a o tę informację, zastanów się następnym razem, kiedy z nudów wyciągniesz gumę do żucia. 

Kilka sposobów na autoterapię

Powodzenia!

Źrodła:

Materiały szkoleniowe CRAFTA

Armijo-Olivo S, Rappoport K, Fuentes J, i wsp. Head and Cervical Posture in Patients with Temporomandibular Disorders. Journal of Orofacial Pain 2011; 25(3): 199-209

Bertazzo-Silveira E, Kruger C, Porto De Toledo I, i wsp. Association between sleep bruxism and alcohol, caffeine, tobacco, and drug abuse: A systematic review. Journal of the American Dental Association 2016; 147: 859–866

Lobbezoo F, Ahlberg J, Raphae K, i wsp. International consensus on the assessment of bruxism: Report of
a work in progress. Journal of Oral Rehabilitation 2018; 45 (11): 837-844

Ohlmann B, Waldecker M, Leckel M, i wsp. Correlations between Sleep Bruxism and Temporomandibular Disorders. Journal of Clinical Medicine 2020; 9: 611-622