Podniebienie u człowieka zbudowane jest z dwóch kości szczękowych i dwóch podniebiennych oraz m.in. z mięśni i błony śluzowej. Jego bliskie położenie w stosunku do oczu i obecność pewnych struktur powoduje, że działania w tym obszarze mogą mieć wpływ na układ okoruchowy.

Podniebienie- anatomia

Na początku warto omówić, z jakimi strukturami mamy do czynienia przywołując to niezwykle połączenie. 

• Podniebienie twarde składa się z dwóch kości szczękowych i dwóch podniebiennych. Połączone są one mocnymi, ale ruchomymi szwami.
• Kości te mają otwory, przez który przechodzą naczynia i nerwy. Są to otwory: przysieczny, podniebienny większy, podniebienny mniejszy.
• Nerw szczękowy (V2) przechodzi przez otwór podoczodołowy znajdujący się na przedniej powierzchni szczęki. Nerw podoczodołowy jest końcową gałęzią V2.
• Zgrubienie błony śluzowej na szczęce to brodawka przysieczna– przysłania otwór przysieczny.
• Błona śluzowa w linii pośrodkowej tworzy zgrubienie- szew podniebienny (pośrodkowy).
• W głębi błony śluzowej podniebienia twardego mamy liczne gruczoły wydzielające śluz.
• Podniebienie miękkie oddziela jamę ustną od nosogardzieli. Pomaga zamknąć nosogardziel podczas połykania, co zapobiega dostawaniu się połykanej treści do nosa.
• Podniebienie miękkie składa się z mięśni (m.języczka, napinacz podniebienia miękkiego, dźwigacz podniebienia miękkiego, podniebienno-gardłowy, podniebienno-językowy). Zawiera także gruczoły wydzielające śluz.

Układ okoruchowy

O tym układzie pisałam już wielokrotnie. Warto jednak spojrzeć na niego tym razem trochę inaczej, a mianowicie jako na układ połączony z podniebieniem. 
Układ okoruchowy składa się zarówno z mięśni poruszającymi oczami, jak i z nerwów, które za ten ruch odpowiadają. Są to nerwy czaszkowe (tj.mające swój początek w czaszce). Do tych nerwów należą:

• III (okoruchowy)
• IV (bloczkowy)
• VI (odwodzący)

Posiadają one głównie włókna ruchowe. Jedynie nerw III posiada też włókna czuciowe. Oznacza to, że główną funkcją tych nerwów jest przewodzenie informacji właśnie o ruchu. Porażenie któregoś z tych nerwów skutkuje np.zezem (w różnych kierunkach). Uszkodzenie nerwu wzrokowego (II), który umożliwia nam widzenie, będzie skutkowało natomiast utratą wzroku.

Oczodół tworzą kości: czołowa, jarzmowa i szczękowa.

Rozszerzenie podniebienia

Często w wyniku nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka lub predyspozycji genetycznych zdarza się tak, że nasze podniebienie jest długie, wąskie i wysoko wysklepione. Przypomina wtedy kształt litery „V”. Aby język mógł się na nim zmieścić (i tym samym przybrać swoją pozycję spoczynkową oraz prawidłowo pracować przy połykaniu), podniebienie powinno być szersze (przypominać bardziej literę „U”). Jeśli podniebienie jest za wąskie, to lekarz ortodonta może chcieć je rozszerzyć. Zabieg ten nosi nazwę np. rapid maxillary expansion (RME). U dzieci w tym celu zakładany jest aparat, np. hyrax, u dorosłych odbywa się to najczęściej operacyjnie.

Ortodoncja i optometria

Syndrom High-high

Warto na początku zaznaczyć, że ustawienie oczu jest dla ortodonty istotne. W trakcie planowania leczenia ortodontycznego ważne jest ustawienie płaszczyzny zgryzu w stosunku do linii oczu. W idealnej sytuacji są one do siebie i do podłoża równolegle. Jeśli jeden kącik ust i oka po tej samej stronie jest wyżej mamy do czynienia z syndromem high-high (Rodabado), co może świadczyć o rotacji górnych kręgów szyjnych. Jeśli linie nie są do siebie równoległe, asymetrii szukamy w innych strukturach (np.twarzoczaszce, stawach skroniowo-żuchwowych).

Badania naukowe

Częściowo aspekt zależności wad zgryzu od wad wzroku poruszyłam już w TYM ARTYKULE. Dzisiaj jednak skupimy się na konkretnych badaniach, które miały na celu znalezienie korelacji między rozszerzaniem podniebienia, a wzrokiem.

Ciekawy aspekt na połączenie tych dwóch dziedzin medycznych pokazuje badanie z 2016r. Marchili N. i wsp. przeprowadzone we Włoszech. W wybranych pracach przebadano łącznie 857 osób (465 to kobiet i 372 mężczyzn). Ta przeglądowa praca zebrała następujące wnioski z 13 badań: 

• Monaco et.al. wykazali istnienie związku między wadami zgryzu, dysfunkcjami skroniowo-żuchwowymi a wadami wzroku. Zwrócili uwagę na częstsze występowanie krótkowzroczności u pacjentów z wadami zgryzu klasy II niż u pacjentów z wadami zgryzu klasy I i III, a także częstsze występowanie pacjentów z astygmatyzmem i zgryzem krzyżowym.
• Ci sami autorzy podkreślili również, że zmiana bodźca wzrokowego nie powoduje zmiany podstawowej czynności układu stomatognatycznego u dzieci bez wady wzroku, podczas gdy dzieci z krótkowzrocznością wykazywały zwiększone spoczynkowe napięcie w obrębie skroni. Uzyskane wyniki sugerują, że w ocenie tkliwości mięśni narządu żucia, takich jak napięciowe bóle głowy, należy zwrócić uwagę na wady wzroku.

W kilku badaniach oceniano zarówno anatomiczne, jak i kliniczne efekty szybkiej ekspansji szczęki.

• Leonardi i in. wykazali, że chrząstkozrost klinowo-potyliczny rozszerza się podczas terapii RME (rapid maxillary expansion) u młodzieży! 
• Baldawa i in. ostrzegli, że szybkie rozszerzanie szczęki powinno być stosowane ostrożnie u dorosłych, ze względu duże naprężenia obserwowane w kości klinowej, kości jarzmowej, kości nosowej i przylegających do nich szwach.
• Ortu i in. stwierdzili, że następuje nawet wyraźna zmiana położenia głowy po szybkim rozszerzeniu podniebienia.

Bibliografia

Monaco A, et al. Visual input effect on EMG activity of masticatory and postural muscles in healthy and in myopic children. Eur J Paediatr Dent. 2006 Mar;7(1):18-22. 

Marchili N, et al. Dental Occlusion and Ophthalmology: A Literature Review. Open Dent J. 2016 Aug 31;10:460-468.