Czaszka mieści w sobie centrum dowodzenia naszym ciałem. Zdecydowanie jest niezwykła- jej kości są połączone szwami, otoczone mięśniami i powięzią. Między nimi zachodzi niewielki ruch, i właśnie ten ruch może się okazać kluczowym elementem terapii. Często pacjenci pytają mnie, po co dotykam ich głowy, skoro nic ich nie boli i nie mieli żadnego urazu w tym obszarze. 

Czaszka- powtórka z anatomii

Czaszkę możemy podzielić na mózgoczaszkę i twarzoczaszkę (trzewioczaszkę). Ta pierwsza, o kształcie puszki, ma za zadanie chronić mózg i narządy zmysłów. Tworzą ją następujące kości: potyliczna, czołowa, ciemieniowa (2), skroniowa (2), sitowa, klinowa. Twarzoczaszkę natomiast tworzą kości: szczękowa (2), jarzmowa (2), nosowa (2), łzowa (2), podniebienna (2), lemiesz, gnykowa, żuchwa (choć niektórzy autorzy nie zaliczają żuchwy do twarzoczaszki i traktują ją osobno), małżowina nosowa dolna (2). Najbardziej ruchomymi kościami są żuchwa i kość gnykowa. Ta druga nie ma połączenia z żadną inną kością czaszki. 

Szwy czaszki – operatory ruchu

Kości czaszki połączone są ze sobą szwami i to właśnie dzięki nim zachodzą minimalne ruchy kości. Częstotliwość tych ruchów to 10-14 impulsów na minutę. Ruchy te zachodzą w różnych kierunkach i są zależne od kształtu i przebiegu konkretnego szwu. Ale czym właściwie są te szwy? To dość twarde i zbite włókna zbudowane z tkanki łącznej, zaliczane do więzozrostów. Są one przewodnikami napięcia a także całkiem wiarygodnym źródłem symptomów. Do szwów mózgoczaszki zaliczamy m.in.: szew potyliczno-skalisty, ciemieniowo-skalisty, węgłowy, strzałkowy, czołowo-ciemieniowy. 

Czaszka- czynniki wzrostu

• rozrost mózgowia

• czynniki genetyczne (np. wodogłowie, kraniosynostozy- przedwczesne zamknięcie się jednego ze szwów)

• wzajemna relacja między: wzrostem, uzębieniem i funkcją

• rozwój ruchowy dziecka (np. kamienie milowe, czy dziecko spędza czas także w leżeniu na brzuchu? itd.)

• górny odcinek szyjny kręgosłupa (np. niestabilność kręgów C1-C2)

• staw skroniowo żuchwowy (patologie stawu będą powodowały zmianę wyglądu czaszki- żuchwa należy do twarzoczaszki!)

• uraz (np. whiplash- smagnięcie biczem, czyli uraz odcinka szyjnego, który następuje najcześciej podczas wypadku samochodowego)

• narządy zmysłów (np. dysfunkcje słuchowe lub wzrokowe)

• dysfunkcje oddechowe (szczególnie oddychanie przez usta- u osób oddychających nawykowo przez usta zatoki nie rozwijają się prawidłowo; twarz przyjmuje wydłużony kształt)

• postawa ciała

• przewlekłe infekcje np. migdałków, zapalenie ucha środkowego

• obniżona pozycja spoczynkowa języka!

• zniekształcenie przegrody nosowej

• wady zgryzu

Istotne otwory i kanały czaszki

Celem terapii jest także oddziaływanie pośrednie na różne struktury. Wielu z nich nie jesteśmy w stanie dotknąć, jednak dzięki działaniu pośredniemu na kościach czaszki możemy je odbarczyć (tj. zwiększyć ukrwienie, zmniejszyć napięcie tkanek otaczających). 

Do szczególnie ważnych otworów i kanałów czaszki należą: 

• otwór szyjny – przebiegają przez niego: nerwy czaszkowe: błędny X, dodatkowy XI, językowo-gardłowy IX, tętnica i żyła szyjna, włókna opony twardej

• otwór wielki: rdzeń przedłużony, opona twarda, nerw dodatkowy XI, tętnice: kręgowa, rdzeniowa, błona pokrywająca

• kanał nerwu twarzowego (nerw twarzowy VII)

• kanał podjęzykowy (nerw podjęzykowy XII)

Opony mózgowe

Są to błony zbudowane z tkanki łącznej zbitej, otaczające mózgowie i rdzeń kręgowy. Zapewniają ochronę mózgowia przed urazami mechanicznymi. 

Opona twarda pokrywa wewnętrzną powierzchnię jamy czaszki, składa się z dwóch warstw. Do jej zgrubień należą: sierp mózgu, sierp móżdżku i namiot móżdżku. Zawiera receptory wrażliwe na ból i nacisk. Ma ona połączenie m.in. z więzadłem karkowym i mięśniami: prostym głowy tylnym mniejszym i większym oraz skośnym głowy dolnym. Opona twarda rdzenia kręgowego kończy się na wysokości kości krzyżowej (S2). 

Opony miękkie (pajęcza i miękka mózgu) leżą na powierzchni mózgu wypełniając wszelkie jego zakręty i bruzdy. Przestrzeń podpajęczynówkowa leży między dwiema warstwami i jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. 

Zamykanie się szwów

W tym akapicie w końcu możemy odpowiedzieć na pytanie pacjenta: dlaczego fizjoterapeuta dotyka głowy, skoro przychodzę do gabinetu, bo przeskakuje mi coś w żuchwie/ boli mnie szyja/ bark? 

Szwy czaszki umożliwiają niewielki ruch kości względem siebie. Okres zamykania się szwów wynosi kilkadziesiąt lat! Najwcześniej, około 22 roku życia, zaczyna się zespalać szew strzałkowy (biegnący przez środek głowy, między dwoma kościami ciemieniowymi), a kończy zamykanie około 35 roku życia. Większość szwów zamyka się między 45 a 80 rokiem życia. 

Czytając akapit dotyczący anatomii można z łatwością zauważyć ważne połączenia czaszki z innymi rejonami ciała. Czaszka (kość potyliczna) łączy się bezpośrednio z odcinkiem szyjnym kręgosłupa. Istotna w tym obszarze jest rola mięśni podpotylicznych, które w skutek niewłaściwej postawy często ulegają skróceniu. Żuchwa należy do kości czaszki, a więc wszelkie patologie w jej obszarze (a także w obszarze całego aparatu żucia) będą miały bezpośrednie przełożenie na funkcjonowanie czaszki. Kolejne ciekawe powiązania z czaszką ma kość gnykowa, do której przyczepione są mięśnie nadgnykowe- np. dwubrzuścowy przyczepiony drugim końcem do wyrostka rylcowatego, będącego częścią kości skroniowej, czyli kości czaszki! Nie można pominąć także samego przebiegu nerwów czaszkowych, które wychodząc z czaszki biegną do twarzy, szyi, a nawet niżej (nerw błędny, którego gałązki unerwiają narządy wewnętrzne). 

Dlaczego czaszka to puszka pandory?

No dobra, trochę przesadziłam z tym katastroficznym określeniem- w mózgu mieści się przecież tak naprawdę wszystko to, co najlepsze! To w końcu nasze centrum sterowania. Dzięki niemu doświadczamy wszelkich przyjemnych stanów. Z drugiej jednak strony, jeśli to właśnie pod pokrywami czaszki toczy się jakiś proces chorobowy albo istnieje poważna dysfunkcja, znalezienie źródła problemu może potrwać długo, a obecna patologia powoduje kolejne problemy ze zdrowiem. 

Kiedy szczególnie warto pracować z czaszką?

• Dysfunkcje nerwów czaszkowych (np. nerw węchowy – kość czołowa, porażenie nerwu twarzowego- kość skroniowa)

• Zapalenie zatok (np. kości czołowa i szczękowa)

• Przebyte urazy, złamania

• Kraniostozy (wrodzone wady czaszki, np. plagiocefalia)

• Migrenowo-podobne bóle głowy (np. kość ciemieniowa)

• Dysfunkcje mięśnia MOS (np. kręcz szyi) – kość skroniowa i jej specyficzna część- kość skalista

• Zapalenie ucha (k. skroniowa)

• Jednostronne problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym – k. skroniowa

• Asymetria (szczególnie u dzieci) i dysfunkcje czaszki- k. klinowa

Źrodła

https://www.praktycznafizjoterapia.pl/artykul/whiplash-uraz-odcinka-szyjnego-kregoslupa

Wolff et al – artykuł o zamykaniu się szwów

Opona twarda

Hochschild Jutta – Anatomia funkcjonalna dla fizjoterapeutów

Czaszka- widok- wikipedia

Materiały szkoleniowa CRAFTA