Bezdech senny (OBS/ OSA) najczęściej rozpoznawany jest u osób dorosłych. Warto mieć jednak świadomość, że występuje u około 10% dzieci w wieku 6-10 lat. Niesie za sobą szereg neurologicznych, metabolicznych i psychologicznych konsekwencji.

Bezdech senny – charakterystyka

Obturacyjny bezdech senny to stan, w którym dochodzi do powtarzającego się częściowego lub całkowitego zapadnięcia się gardła podczas snu. OBS związany z nadmierną sennością w ciągu dnia jest powszechnie nazywany zespołem obturacyjnego bezdechu sennego (OSAS). Niestety jest on częstą patologią wieku dziecięcego i jedną z najpoważniejszych postaci zaburzeń oddychania podczas snu u młodych pacjentów.

OSAS jest zdefiniowany przez Amerykańskie Towarzystwo Klatki Piersiowej jako zaburzenie oddychania górnych dróg oddechowych, charakteryzujące się nocnymi epizodami całkowitej, przerywanej i/lub długotrwałej częściowej niedrożności, która zaburza wentylację i fizjologiczne wzorce snu. W konsekwencji OBS jest zaburzeniem spowodowanym powtarzającym się zapadaniem się górnych dróg oddechowych podczas snu, z późniejszą desaturacją oksyhemoglobiny i fragmentacją snu. W konsekwencji OBS powoduje zaburzenia snu, pogorszenie funkcji poznawczych i nasilenie stanu zapalnego niskiego stopnia. Ostatnie badania wykazały, że 1 na 2 pacjentów z OBS jest otyły. Szacuje się, że w przypadku dużej otyłości częstość występowania bezdechu sennego waha się między 40% a 90%. Jeśli chodzi o pacjentów pediatrycznych, częstość występowania OBS waha się od 1 do 4%, a odsetek ten wzrasta do 60% u dzieci i młodzieży z otyłością.

Większość dotkniętych tym zaburzeniem dzieci ma normalny oddech w ciągu dnia. Jedynie mniejszość z poważną niedrożnością górnych dróg oddechowych może również mieć trudności z oddychaniem, gdy nie śpi. W związku z tym, że objawy występują głównie w nocy i często są subtelne, postawienie diagnozy wymaga czujności rodzica oraz wykonania dodatkowych badań.

O bezdechu sennym u dorosłych pisałam już TUTAJ.

Bezdech senny u dzieci- skąd się bierze?

Wyróżniamy centralny lub obturacyjny bezdech senny. Ten pierwszy jest spowodowany patologią ośrodkowego układu nerwowego. Jest to zaburzenie układu oddechowego o podłożu neurologicznym bez towarzyszącego wysiłku oddechowego.

Obturacyjny bezdech senny, który stanowi 95% zdiagnozowanych bezdechów sennych, jest spowodowany całkowitym lub częściowym zapadnięciem się górnych dróg oddechowych. Powoduje wybudzenie ze snu i spadek dotlenienia organizmu. Do OBS najczęściej przyczyniają się zmiany anatomiczne, genetyczne lub nerwowo-mięśniowe. Bezdech może wystąpić jeśli ciśnienie w drogach oddechowych, które jest potrzebne do utrzymania ich drożności, będzie nieodpowiednie. Czynnikami zewnętrznymi przyczyniającym się do bezdechu są natomiast złogi tłuszczu, przerost tkanek i anomalia w budowie twarzoczaszki.

Do czynników ryzyka wystąpienia OSA u dzieci zaliczamy: wcześniactwo, zespół Downa, rasę afroamerykańską i uczęszczanie do przedszkola. Nasilenie zwiększa się u dzieci z otyłością i narażeniem na tytoń. Chłopcy predysponują do bezdechu po okresie dojrzewania, ale ryzyko przed okresem dojrzewania jest równe u chłopców i dziewcząt.

Objawy

Do głównych objawów bezdechu sennego u dzieci należą:

• chrapanie (nie zawsze występuje!)
• niepokój podczas snu, nadruchliwość
• zmiany w zachowaniu (np. nadmierne pobudzenie, zaburzenia koncentracji)
• moczenie nocne
• chroniczne oddychanie przez usta w nocy
• raczej nosowy tor oddechowy w dzień.

W aktualnym piśmiennictwie widzimy związek między fragmentacją snu i nocnymi przebudzeniami a bruksizmem nocnym i TMD.

Diagnostyka

Polisomnografia (PSG), mimo że jest złotym standardem w diagnostyce pacjentów z OSAS i OBS, ma ograniczenia w zastosowaniu. Z tego powodu kwestionariusze okazują się dobrą alternatywą jako pierwsze narzędzie diagnostyczne. Wyróżniamy m.in.: 

– Obstructive Sleep Apnea-18 (OSA-18)

– Children’s Sleep Habits Questionnaire (CSHQ)

– Sleep Disturbance Scale for Children

– 22-item Pediatric Sleep Questionnaire (PSQ), który wykazuje największą czułość diagnostyczną (czułość 74%).

Ten ostatni kwestionariusz wypełniany przez rodziców zawiera 22 pytania dotyczące częstotliwości i głośności chrapania, obserwowanych bezdechów, trudności w oddychaniu podczas snu, senności w ciągu dnia, nieuważnego lub nadpobudliwego zachowania oraz innych cech. Odpowiedzi są kodowane jako „tak” = 1, „nie” = 0 i „nie wiem” = brak. Wynik PSQ jest obliczany jako stosunek sumy odpowiedzi twierdzących do liczby pytań, na które udzielono odpowiedzi; wynik PSQ ≥ 0,33 wskazuje na OBS.
Przydatne okazuje się wykonanie pomiaru niektórych biomarkerów stanu zapalnego, w szczególności kalikreiny-1, uromoduliny, urokortyny-3 i orosomukoidu-1, których stężenie może być podwyższone u dzieci z OSA. W niektórych przypadkach wykonuje się także morfologię krwi, poziom żelaza i TSH. Badania obrazowe mogą pomóc w ocenie podstawowych nieprawidłowości anatomicznych, które mogą przyczynić się do OSA. Są one jednak przydatne tylko w połączeniu z PSG w celu postawienia ostatecznej diagnozy.

Z czym można pomylić bezdech senny?

• Alergiczny nieżyt nosa – przekrwienie błony śluzowej nosa może powodować chrapanie i należy je leczyć.
• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) — pediatryczny OSA można pomylić z problemami behawioralnymi, ponieważ często objawia się nadpobudliwością i trudnościami z koncentracją i uwagi u dzieci.
• Opóźnienie rozwojowe – OBS może prowadzić do trudności w nauce z powodu trudności w koncentracji, a czasami może być mylony z opóźnieniem rozwojowym.
• Refluks żołądkowo-przełykowy – gdy refluks pojawia się w nocy, może spowodować krótką przerwę w oddychaniu, którą można pomylić z OSA. Te dwa czynniki nie wykluczają się jednak wzajemnie- refluks może zwiększać ryzyko OSA.
• Moczenie nocne – wtórne moczenie nocne powinno skłonić do badań przesiewowych w kierunku OSA.
• Poranne bóle głowy – mogą być konsekwencją zatrzymania dwutlenku węgla w nocy. Typowy ból głowy związany z OSA jest tępy i zwykle ustępuje samoistnie wkrótce po wstaniu z łóżka bez użycia leków lub kofeiny.
• Parasomnie – OSA może zwiększać występowanie lunatykowania, nocnych lęków i bruksizmu.
• Narkolepsja – OSA zwykle nie objawia się nadmierną sennością w ciągu dnia u młodszych dzieci. Pacjentów często zasypiających w ciągu dnia po 5 rż. należy diagnozować w kierunku narkolepsji.

Jedynym ostatecznym sposobem na odróżnienie OBS od któregokolwiek z nich jest polisomnografia.

Badania

Badanie Cremonini et al. objęło 832 dzieci włoskiego pochodzenia w wieku 3-12 lat. 427 uczestników to chłopcy, 405- dziewczynki. Autorzy badania przeprowadzili ankietę używając wspomnianego wyżej kwestionariusza PSQ. Wykazali, że częstość występowania OSAS w badanej populacji wyniosła 18,5%.

Wyniki te potwierdzają uwarunkowania anatomiczne: w grupie wiekowej 2–8 lat górne drogi oddechowe są stosunkowo wąskie, migdałki zwiększają swoją objętość, a podniebienie miękkie zachodzi na nagłośnię. Taka sytuacja predysponuje do epizodów obturacyjnych, które zmniejszają się wraz ze wzrostem szczęki, żuchwy i objętości górnych dróg oddechowych.

Źródła

Chervin R.D., et al. Pediatric sleep questionnaire (PSQ): Validity and reliability of scales for sleep-disordered breathing, snoring, sleepiness, and behavioral problems. Sleep Med. 2000;1:21–32.

Cremonini F, et al. Obstructive Sleep Apnea in Developmental Age: 22-Item Pediatric Sleep Questionnaire for an Observational Descriptive Investigation. Children (Basel). 2023 Jul 22;10(7):1265.

Umano GR, et al. Pediatric Sleep Questionnaire Predicts Moderate-to-Severe Obstructive Sleep Apnea in Children and Adolescents with Obesity. Children (Basel). 2022 Aug 27;9(9):1303.

Gouthro K, Slowik JM. Pediatric Obstructive Sleep Apnea. 2023 May 1. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–.